Ereszkigal
Krzyk w Niebiosa - Łzy hermafrodytyAnne Rice przyzwyczaiła już swoich czytelników do niezwykłej tematyki swoich powieści. Niezwykłej tematyki i niezwykłych bohaterów. Nigdy w jej książkach na pierwszy plan nie wysuwa się pospolity "zjadacz chleba" czy uniwersalny "everyman". Rice przejawia wręcz obsesyjną namiętność do jednostek wybitnych, ale zdeformowanych, przekształconych, a mimo to pięknych w swej "inności", która to czyni postacie żyjące w jej umyśle nie tylko godnymi uwagi czytelników jej prozy, ale także ich życie staje się przedmiotem pożądania zwykłych śmiertelników. Nie inaczej jest w powieści- Krzyk w Niebiosa, napisanej po oszałamiającym sukcesie pierwszej książki autorki- Wywiadzie z wampirem. Krzyk , obok Dnia Wszystkich Świętych , należy do cyklu powieści historyczno obyczajowych, które nie zdobyły jednak takiego poklasku jak sagi wampiryczne czy cykl o dziejach czarownic, jednak zasługują one na uwagę polskich czytelników . Choć w dorobku literackim pisarki zajmują miejsce marginalne jednak - zwłaszcza Krzyk - pozostaje jedną z lepszych pozycji i swoistą perełką w kolekcji jej książek. Akcja powieści toczy się XVIII-wiecznej Italii, w czasach, które Anne Rice uwielbia i w kraju , który ją zafascynował. XVIII- wiek to doskonały czas dla powieści romantycznej, nostalgicznej. To także doskonałe tło dla intrygi. Pomimo iż nazywany wiekiem Oświecenia, można wykazać w nim pewien dualizm, zwłaszcza w dziedzinie sztuk pięknych. Podczas gdy literatura służy rozumowi , a jej artystyczne wartości idealnie komponują się z przesłaniem dydaktycznym , satyrycznym, moralizatorskim, a przede wszystkim z filozofią tamtych czasów, tak sztuki plastyczne i muzyka przechodzą ewolucje od wybujałych form barokowych , aż do klasycznych ideałów - piękna doskonałego, opartego na harmonii. To wreszcie wiek, który zapoczątkował przełom w dziejach tak Europy jak i Nowego Świata. Akcja Krzyku w Niebiosa toczy się w latach 30- tych. Rice odmalowuje tamte czasy- już na wstępie, w perspektywicznym skrócie ukazując je zarówno w odniesieniu do przeszłości , jak i do tego co nastąpi w dziedzinie historii, polityki i sztuki stulecia. To czasy bogate , zmienne i dynamiczne. Sztuka obfituje bogactwem form i środków wyrazu, stylem , który panuje w całej Europie jest barok, w którym muzyka wyrażała najczystsze piękno. Ojczyzną sztuki i muzyki są Włochy i ich najwspanialsze metropolie: Wenecja , Neapol i Rzym. Portrety miast, a także wierne i plastyczne ukazanie życia, jakie toczyło się prawie 300 lat temu w gorącym klimacie Italii stanowią jeden z najlepiej zobrazowanych elementów świata przedstawionego, poza Nowym Orleanem, w książkach Rice. Autorka opowiada nam o ludziach muzyki, o dzieciach i o twórcach sztuki. O tych którzy tworzyli świat XVIII- wiecznej opery, ale zarazem stali się jej produktami , jej ofiarami. Bohaterami powieści są kastraci- śpiewacy operowi, których kariera bujnie rozwinęła się wraz z ewolucją tego gatunku muzycznego. Kastraci obdarzeni byli niezwykłą siłą i skalą głosu, które w połączeni z oryginalną i niespotykaną barwą i zadziwiającymi umiejętnościami techniczno- wokalnymi stanowiły sensację i pozwalały śpiewakom święcić triumfy na scenach całej Europy. Ojczyzną muzyki był Neapol. Tam znajdowały się najświetniejsze konserwatoria i "fabryki kastratów", tam też stawiali pierwsze kroki na scenach operowych. W Neapolu także zaczyna się akcja powieści i historii życia kastrata Guido. Akcja łączy w sobie dwa watki: - krótką i zwięzłą historie biednego dziecka z Neapolu, którego rodzina sprzedała łowcom talentów i którego w skutek procesów dojrzewania spotkała największa tragedia , jaka może dotknąć śpiewaka- utrata głosu. Odtąd Guido staje się kompozytorem i obsesyjnym myśliwym, który jedyną rację swojego bytu upatruje w odnalezieniu - "niebiańskiego głosu", kastrata, którego sztuka będzie służyć muzyce Guida. Po części nieświadomie stanie się sprawcą tragedii Tonia Treschi, młodego arystokraty weneckiego. Właśnie życie Tonia stanowi drugi ,choć właściwie najważniejszy wątek Krzyku. Wychowany przez jednego z najbogatszych i najbardziej wpływowych weneckich notabli pędzi żywot w olbrzymim palazzo, oddając się swojej wielkiej namiętności śpiewu i przygotowując stopniowo do przejęcia roli głowy rodziny Treschich, małżeństwa i kariery politycznej. Osobny motyw stanowi opowieść o związku Tonia z matką, pogrążoną w nieszczęściu i nałogu , niegdyś utalentowaną kobietą, uczennicą Vivaldiego, której przygoda miłosna z Carlem Treschim- prawdziwym ojcem Tonia - złamała życie. Śmierć nestora rodu i nieoczekiwany powrót Carla z wygnania stanowią punkt zwrotny w powieści i przekształcają historię dzieciństwa bohatera w skomplikowaną intrygę rodzinną, zakończoną przymusową kastracją Tonia. Akcja skupia się w dalszych częściach książki na analizie edukacji młodego kastrata w konserwatorium w Neapolu, historii jego buntu i jego miłościach , jak również początkach jego kariery jako śpiewaka. Całość kończy opowieść o zemście Tonia na tym , kto stał się bezpośrednią przyczyną jego przemiany w hermafrodytę. Postacie Anne Rice to jak zawsze cała galeria charakterów: załamany, owładnięty obsesją i stale poszukujący sensu życia Guido, zbuntowany i przeżywający swoją tragedię Tonio, depresyjna i autodestrukcyjna osobowość matki Tonia, podły i niszczący wszystko na swojej drodze Carlo. Zderzenie charakterów obfituje całym ciągiem zdumiewających wydarzeń, nieprzewidzianych zwrotów akcji, co czyni Rice mistrzynią suspensu literackiego. Akcja jest wartka, dynamiczna, choć zdarzają się dłużyzny. Następuje to jednak tylko w tych momentach, kiedy autorka skupia się na ukazaniu procesu artystycznego, opisach studiów muzycznych czy obrazowaniu muzyki słowami- właśnie te partie książki dodają tej historii wartości ponadliterackich, inspirują i zachęcają do kontaktu z muzyką tamtych czasów. Innym bardzo eksponowanym elementem jest erotyzm emanujący z kart powieści. Śmiałe sceny erotyczne, w przeważającej części homoseksualne, były często przedmiotem krytyki, jednak w ogólnym ujęciu mają one swoje uzasadnienie, bowiem wraz z kontekstem historyczno - artystycznym stanowią jedynie tło dla poważniejszych analiz psychologicznych bohaterów- pozwalają też lepiej zrozumieć naturę kastrata oscylującą miedzy męskością i kobiecością. Seksualność kastratów ma wymiar uniwersalny, tak więc zarzut , ze powieść jest pochwałą homoseksualizmu per se nie ma uzasadnienia. Kastrat jest idealnym wręcz bohaterem dla Annie Rice, podobnie jak wampir czy czarownica. Jego permanentną cechą jest inność, odmienność w, rzec by można, normalności. Postać kastrata posiada dwojaką naturę- męską i kobiecą, która staje się dla niego źródłem cierpienia. Natura ta wywiera także wpływ na otoczenie, społeczność i społeczeństwo, na funkcje jaką kastraci pełnili w życiu publicznym. Z jednej strony podziwiani aż do granicy uwielbienia i histerii , o hipnotycznych i nienaturalnie pięknych głosach. Ich odmienność fizyczna budziła fascynację i pożądanie byli ucieleśnieniem rozkoszy i fantazji erotycznych tak kobiet jak i mężczyzn. Z drugiej strony towarzyszyło im odrzucenie , izolacja, stawali się zamknięci w swoim własnym świecie eunuchów, nie mieli szans na życie inne niż w służbie sztuce, na założenie rodziny, karierę inną niż na scenie. Ten właśnie dualizm był przyczyną rozchwiania emocjonalnego, od samouwielbienia do stanu upodlenia , od radości jaką dawał śpiew do frustracji społecznych. Właśnie odmienność, która czyni postać frapującą i fascynującą, jej wyjątkowość są przedmiotem analizy jakiej Rice dokonuje w swoich powieściach. Ważnym i decydującym momentem jest tu zawsze moment przeistoczenia, czasami dobrowolnego czasami jednak bohater zostaje wyrwany z tzw. "normalnego " życia i dokonuje się w nim drastyczna przemiana fizyczna co pociąga za sobą metamorfozę psychiki( por. Wampir Lestat). Tonio Treschi , oderwany od życia arystokraty, męża i ojca, do którego nigdy nie będzie dane mu powrócić , reaguje buntem, dąży do unicestwienia, powstrzymuje go tylko widmo krzywdy jaką wyrządza zrozpaczonemu Guido. Wola przetrwania i przywiązanie do swego nauczyciela i kochanka jednak zwyciężają, choć Tonio do końca życia będzie krzyczeć. Tonio- kastrat śpiewając wykrzykuje swoją krzywdę, swoje poniżenie, swoją odmienność. Jego głos jest jednocześnie źródłem sztuki i bólu .Całe życie kastrata zredukowane jest do śpiewu i całe jego życie jest krzykiem , w którym drga wieczny bunt przeciwko właśnie takiej egzystencji. Ukojenie znaleźć można tylko w sztuce. Tylko sztuka bowiem jest usprawiedliwieniem dla istnienie eunucha, choć paradoksalnie on sam jest ofiarą złożoną na jej ołtarzu, jej dozgonnym niewolnikiem , który nie może zrobić nic innego jak...kochać ją. Krzyk kastrata i jego przesłanie nie dociera jednak do niczyich uszu. Niebiosa bowiem są głuche jak pisze Anne Rice, także i ludzie są głusi , zachwyca ich sztuka, jednak człowiek jakim jest eunuch staje się im obojętny, słyszą jego śpiew, ale go nie słuchają , nie rozumieją. |